Een goed begin is het halve werk. Dat geldt zeer zeker voor de natuurfotografie. Zonder een gedegen voorbereiding ben je overgeleverd aan de omstandigheden en is de kans op een aantrekkelijke foto een stuk minder.
Locatie
Mooie locaties zijn overal te vinden. Hiervoor hoef je echt niet naar de andere kant van de wereld te reizen. Binnen een straal van een half uur rijden zijn meestal ongelooflijk veel interessante aanleidingen te vinden. Soms zelfs op plekken waar je iedere dag gewoon aan voorbij rijdt.
Nieuwe locaties opsporen begint met een blik in de atlas. De topografische atlas van Nederland (bij voorkeur schaal 1:25.000) is bijzonder gedetailleerd. Zo worden bijvoorbeeld verschillende bostypen onderscheiden, staat iedere sloot of poeltje ingetekend en zijn de meeste paden terug te vinden. Google Earth (of Google Maps) gaat vervolgens weer een stapje verder. De omgeving is in al zijn facetten te zien. Aan de hand van (kleuren van) de vegetatie is te herleiden waar nat overgaat in droog. Kleine landschapselementen en solitaire bomen geven hun geheimen prijs. Van veel mooie plekken zijn foto’s opgenomen, zodat je al een indruk krijgt van wat je er aan kunt treffen. Fotografeer je graag aan de kust, dan is deze website een aanrader. Hier kun je de tijdstippen van de getijden raadplegen. Dit is bijvoorbeeld erg handig voor het fotograferen van wadvogels, die bij opkomend water hoogwatervluchtplaatsen opzoeken en daar veel gemakkelijker te fotograferen zijn.
De eerste nacht met serieuze vorst in het najaar levert boven het nog warme water gegarandeerd mist op. De locatie, een hoge buitenbocht van de Maas bij Neer, was al eerder voor een dergelijke ochtend bestempeld. Na 1,5 jaar ‘wachten’ was daar dan ineens het moment.
Met een blik op een kaart of een beeldscherm ben je er uiteraard nog niet. Je moet een plek ervaren in al zijn dimensies. Nutteloze dagen met rotweer bestaan niet. Dit soort dagen zijn uitermate geschikt om nieuwe gebieden te verkennen. Kijk goed rond en probeer je voor te stellen hoe de plek eruit zal zien bij mist of een mooie zonsopkomst. Doe dit eventueel zonder camera, zodat je je volledig kunt focussen op de locatie, zonder in de verleiding te komen toch te gaan fotograferen. Met camera kan natuurlijk ook, maar dan wel om testfoto’s te maken. Probeer verschillende standpunten en objectieven uit. Wanneer zich vervolgens een kans voordoet met interessante omstandigheden, kun je direct naar de plek die je eerder op die ‘nutteloze’ dag gespot had.
Wat, waar en wanneer
Veel natuurfotografen willen meer dan een aantrekkelijke, gevarieerde locatie. De aanwezige planten en dieren zijn vaak een doel op zich. Natuurlijk is het leuk om op basis van kennis en ervaringen in te schatten wat je in een bepaalde omgeving kunt verwachten. Of avontuurlijker: geheel blanco op ontdekkingstocht gaan om te kijken wat je allemaal tegenkomt. Wanneer het je te doen is om bepaalde soorten, is dat natuurlijk te vrijblijvend. Een handig, tegenwoordig zelfs bijna onmisbaar hulpmiddel is waarneming.nl / waarnemingen.be. Hier worden waarnemingen van planten en dieren vermeld. Dit is bijvoorbeeld handig bij het blauw kleuren van heikikkers of de kraanvogeltrek, beide bijzondere gebeurtenissen die slechts enkele dagen duren. Op basis van de waarnemingen kun je gericht op zoek gaan. Andersom kan ook, je kan een lijst met waarnemingen genereren van een specifieke locatie. Hiermee weet je precies wat je waar kunt verwachten.
Een ‘real life’ aanpak betreft het aanplanten van wat indicatorsoorten in de tuin. Zo heb ik sneeuwklokje, sleutelbloem (representatief voor de voorjaarsflora), dotterbloem, boshyacint en daslook staan. Natuurkalender is een andere handige site. Op basis van historische gegevens, actuele waarnemingen en de weersverwachting probeert deze site een inschatting te geven van de aankomende ontwikkelingen in de natuur. Niet alleen in het wild is het praktisch om kennis te hebben van de juiste timing en locatie. Dieren in gevangenschap fotograferen kan een suffe aangelegenheid zijn. Dieren die de hele dag maar een beetje stil blijven liggen achterin hun verblijf. Rond de voedermomenten verandert alles. Er komt actie, dieren laten ineens veel van hun natuurlijke gedrag zien. Vooral bij groepsdieren levert dit interessante taferelen op. Binnen de groepen is altijd sprake van enige rangorde. Bij het voederen leidt dit tot vechtpartijtjes en dergelijke. Juist die momenten zijn zeer fotogeniek. Jezelf laten informeren over de voedertijden schept leuke aanvullende mogelijkheden.
De wolvenfoto is niet zomaar tot stand gekomen. Reeds van tevoren was bepaald hoe het beeld eruit moest zien: een actieve wolf in de sneeuw. Tijdens een winters verblijf in het Bayerische Wald informeerden we naar de voedertijd van de wolven. Daarna kon het uren koukleumen beginnen.
Gedrag
Ga je op pad voor het fotograferen van dieren, dan is kennis van deze dieren een must. Verdiep je daarom vooraf goed via vakliteratuur of het internet. Kennis van het gedrag is niet alleen handig bij confrontaties in het vrije veld. Zelfs vanuit een vaste fotohut wordt de kans op een interessante foto sterk vergroot door kennis van het desbetreffende dier. Enkele voorbeelden:
- Hagedissen zie je vaak amper. Het enige dat hun aanwezigheid verraadt, is het geritsel van de vegetatie. Hagedissen zijn echter bijzonder honkvast en tegelijkertijd ook nieuwsgierig. Nadat ze weggevlucht zijn, keren ze binnen tien minuten meestal op dezelfde plek terug, het moment om ze wel op foto vast te leggen.
- Mezen vliegen nooit in één keer op (lok)voer af, maar maken altijd eerst een tussenstop op een tak of in een struik. Doordat dit patroon zich tot in de oneindigheid repeteert, kun je hier handig op inspelen.
- Libellen en juffers maken eveneens gebruik van vaste rustplekken. Soms het lijkt het vliegpatroon van deze juweeltjes erg chaotisch, toch zit er enige regelmaat in.
In het buitengebied van Weert loopt het fokprogramma van oerrunderen, de Taurossen. Deze machtige, welhaast prehistorische dieren volg ik al een paar jaar. Daarbij vorm je je steeds nieuwe wensen van hoe deze dieren in beeld te brengen. Een wens was het kenmerkende silhouet van het dier tegen een ochtendlucht. Je inleven in de dieren en rustig verplaatsen leidt uiteindelijk tot de gewenste setting, waarbij je op 1,5 meter plat op de grond voor zo’n beest ligt.
Weerman
Geen enkel element heeft zoveel invloed op de fotografische mogelijkheden en het eindresultaat als het weer. Op basis van de weersverwachting maak je plannen voor de komende dag(en). Bij stralend weer maak je andere keuzes dan bij een druilerige dag.
Tegenwoordig is het weer ‘live’ te volgen via internet en zelfs in het veld met een smartphone. Met buienradar.nl kun je de buien zien aankomen en is te volgen hoe deze zich ontwikkelen. Zelfs de 24-uurs verwachting is tegenwoordig heel bruikbaar, zeker als het gaat om frontsystemen. Via wolken.buienradar.nl heb je een fraai zicht op de situering, verplaatsing en ontwikkeling van de wolken. Tel daarbij de (meerdaagse) weersverwachting bij op, en je bent klaar…
Helaas is de praktijk vaak weerbarstiger dan dat. In grote lijnen klopt het natuurlijk wel. Helaas zijn het vaak de details die het ertoe doen. Vertrouw daarom nooit blind op de weerman. Probeer in plaats daarvan zelf het weer in te schatten. Enkele voorbeelden:
- Het regent de hele dag. Met bakken komt het uit de lucht, de dag is verloren. Rond zonsondergang begint het ineens fel op te klaren. De lucht is verzadigd met water en kan dit door het ontbreken van zonnewarmte niet meer oplossen. Bij weinig wind is mist gegarandeerd.
- De weersverwachting belooft geen enkel uurtje zon, slechts een grijze deken staat op het programma. Een laatste blik op de satellietbeelden voor het slapen gaan leert dat in de aanvoerrichting toch wat gaten in het wolkendek zitten. De volgende morgen levert dat laatste gat in de wolken spectaculair ochtendrood op, waarna het inderdaad grijs wordt.
Een uitzondering? Nee, de geschetste situaties komen vaak voor. Leer het weer lezen en je zult er zeer veel voordeel van ondervinden.
Op basis van de weersverwachting stond deze locatie al de avond ervoor vast. Reeds 1,5 uur voor zonsopkomst (rond 4.15 uur) was ik ter plekke en kon ik deze eik van tevoren uitkiezen als de locatie waar ik de zonsopkomst zou afwachten.
Een bijzonder handige aanvullende tool is TPE (The Photographer’s Emphemeris). Op basis van Google Maps krijg je voor iedere locatie ter wereld de exacte richting van de zonsopkomst en –ondergang te zien. Omdat dit gebeurt op de gedetailleerde luchtfoto’s van Google, kun je exact inschatten of er bijvoorbeeld objecten aanwezig zijn die het vrije zicht op de zonsopkomst blokkeren. Hetzelfde gebeurt voor de maan, inclusief maanfase. Dit laatste is dan weer handig als je ’s nachts wilt fotograferen, zeker in combinatie met de duur van de schemerperiode. De tool is beschikbaar voor PC (gratis), tablet en smartphone (voor een paar euro). Hou er wel rekening mee dat je verbinding moet hebben met internet.
Logisch…
Een goede voorbereiding betreft natuurlijk ook het in orde maken van je spullen. Zit het geheugenkaartje in de camera en zijn de accu’s opgeladen? Het zijn inkoppertjes, maar iedereen kan zich vast nog wel het moment herinneren dat de camera aangaf dat de accu’s leegwaren en de reserve-exemplaren thuis nog netjes in de oplader zaten. Bereid je ook persoonlijk goed voor op het moment. Denk hierbij aan geschikte kleding voor warme of juist koude omstandigheden (handschoenen) en voldoende eten en drinken.
Dit artikel verscheen eerder in Natuurfoto Magazine.