Beweging kan veel extra’s toevoegen aan een statische, tweedimensionale foto. Overdag is het te licht om veel beweging vast te kunnen leggen. Grijsfilters schieten te hulp.
Grijsfilters moeten niet verward worden met grijsverloopfilters. Waar grijsverloopfilters een getint én een helder gedeelte hebben, zijn grijsfilters volledig gekleurd, bedoeld om licht tegen te houden. Hoeveel licht ze tegenhouden, wordt uitgedrukt in het aantal stops, waarbij iedere stop een verdubbeling van de sluitertijd betekent. Zo bestaan er grijsfilters van 2, 4, tot zelfs 16 stops. Dit laatste is wel heel erg veel en alleen bruikbaar onder zeer lichte omstandigheden, of je moet bewust met extreem lange sluitertijden van bijvoorbeeld een half uur willen werken. Door de lange sluitertijden vervagen bewegende onderwerpen, zoals de golven van de zee, bladeren aan een boom bij een winderige dag of de wolken in de lucht. Daarnaast brengt een grijsfilter patronen aan het licht die anders verborgen blijven, zoals wervels in het water nabij obstakels of ondieptes.
Met een belichtingstijd van 6 seconde worden wervelstructuren in het water mooi zichtbaar.
Schroef- of schuiffilter?
Grijsfilters zijn er als schroef- en schuiffilter. In het laatste geval plaats je het filter in een speciale houder, die tevens ruimte biedt aan extra filters, zoals grijsverloopfilters. Heb je een dergelijk filtersysteem en gebruik je regelmatig grijsverloopfilters, dan ligt een schuiffilter voor de hand. Gebruik je daarentegen geen filtersysteem, dan kun je prima gebruik maken van schroeffilters.
Grijsfilter in een schuiffiltersysteem.
Heb je nu objectieven met verschillende lensdiameters, dan hoef je toch niet voor ieder objectief een ander schroeffilter te kopen. Schaf een grijsfilter aan voor je grootste lensdiameter en gebruik een zogenaamde step-downring om het filter op een kleinere lensdiameter te plaatsen.
Stepdownring.
Naast schroef- en schuiffilters bestaan er ook variabele grijsfilters. Deze bestaan uit twee op elkaar geplaatste polarisatiefilters, waardoor je traploos van sterkte kunt wisselen. Dat klinkt als het ideale filter, aangezien je anders voor iedere gewenste sterkte een ander filter nodig hebt. Helaas is dat niet helemaal waar. In combinatie met een groothoekobjectief (alles kleiner dan 50 millimeter) ontstaat bij grotere filtersterktes een donker kruis in beeld, hetgeen uiteraard enkel onbruikbare foto’s oplevert.
Een variabel grijsfilter genereert een donker kruis in groothoekopnames.
Kwaliteitsverschillen
Grijsfilters bestaan dus uit een donkergekleurd stukje glas, bedoeld om flink wat licht tegen te houden. Daar zit ook direct de uitdaging voor de fabrikant: hoe sterker het filter, hoe meer moeite het licht heeft door dit filter door te dringen. Iedere kleur van het kleurenspectrum reageert daar anders op. Zo heeft rood veel meer moeite door te dringen dan blauw. Het gevolg is dat veel grijsfilters een forse kleurafwijking hebben. Verdiep je dus vooraf in de verschillende merken, anders ligt teleurstelling op de loer. Erg goede merken zijn Benro en Formatt-Hitech.
De dynamiek van een stormachtige dag in beeld gebracht door gebruik te maken van een 10-stops grijsfilter. Het effect bij wolken werkt het sterkste wanneer deze van je weg/ naar je toe bewegen. De kleuren komen natuurlijk over door de kwaliteit van het filter.
Werkwijze
Voordat je met grijsfilters aan de slag gaat, dien je je eerst af te vragen welke uitstraling je de foto wil geven. Ga je voor volledige abstractie, waarbij alle details in de tijd verloren gaan, of zoek je het in de combinatie van vervaging, maar toch met nog enig detail? Hier stel je vervolgens je filterkeuze op af. In het geval van volledige abstractie moet je rekening houden met zeker een 10-stops grijsfilter. Wil je enig detail behouden, dan is een grijsfilter van 4 tot 6 stops interessanter. Bedenk dat ook de setting waarin je je bevindt van grote invloed is. Een windstille dag aan zee geeft een ander effect dan een noordwesterstorm en vraagt mogelijk om een andere filtersterkte.
De patronen op het strand zijn geweldig, details in de zee zouden alleen maar afleiden. Met een 10-stops grijsfilter is de zee gladgetrokken, zodat alle aandacht uitgaat naar het strand.
Bij grijsfilters tot ongeveer 6 stops kun je gewoon op je normale manier van fotograferen blijven werken. Bij de sterkere grijsfilters lukt dat niet meer, simpelweg omdat het beeld te donker wordt. De autofocus van de camera laat het afweten. Daarbij is het voor de camera lastig de sluitertijd juist in te schatten. We moeten dus om deze uitdagingen heen werken. Stel eerst scherp zonder filter. Meet op dit moment ook het licht. Plaatst daarna het filter op de lens en zet de focus op ‘manual’ om te voorkomen dat de autofocus alsnog probeert scherp te stellen. Zet de camera qua voorkeuze ook op manual (M). Je moet nu zelf het diafragma en de sluitertijd invoeren. Kies voor hetzelfde diafragma als tijdens de lichtmeting en gebruik een speciale omrekentabel of app (zie kader) om de nieuwe sluitertijd in te stellen. Zorg er wel voor dat je een vaste ISO-waarde hebt ingesteld.
Wind als kans inzetten om te komen tot andere, meer dynamische foto’s.
Aandachtspunten
Het gebruik van een grijsfilter voegt veel mogelijkheden toe aan je landschapsfotografie. Er zijn echter wel een aantal spelregels waar je rekening mee moet houden.
Allereerst voeg je een extra element toe voor je lens. Ieder extra element betekent een andere manier van lichtbreking. Zeker bij forse groothoekobjectieven kan de kwaliteit aan de rand van het beeld wat teruglopen en ontstaat vrij gemakkelijk vignettering, al kun je dit laatste gemakkelijk in de nabewerking corrigeren. Extra elementen betekent ook dat de kans op flares (lichtvekken) toeneemt in situaties met (schuin) tegenlicht.
Gebruik je naast het grijsfilter ook een polarisatiefilter, tel het effect van dat polarisatiefilter dan bij de sterkte van het grijsfilter op om te komen tot de juiste sluitertijd. Gemiddeld genomen verlies je met een polarisatiefilter 1,5 tot 2 stops aan licht.
Bij grijsfilters draait alles om lange sluitertijden. Zeker bij de sterkere filters is het van groot belang dat er op geen enkele manier licht in de camera komt. Werk je met een camera met een optische zoeker, dek deze dan af. Bij lange sluitertijden ontstaat anders zomaar de kans op lichtvlekken. Ook aan de voorzijde is een lichtdichte afwerking belangrijk; er mag geen licht tussen het filter en de lens terecht komen. Bij schroeffilters is dit gegarandeerd, bij schuiffilters heeft het filter een speciale schuimrubberen randje of is dat reeds in de filterhouder verwerkt. Ga je voor safe, gebruik dan een zogenaamde filtertent. Ieder sprankeltje licht vormt dus een risico voor je foto’s. Vandaar dat een grijsfilter ook geen enkele beschadiging mag bevatten. Hoe klein een puntje of krasje ook is, je ziet het direct terug in de foto.
Een filtertent voorkomt lichtlekken.
Filterboek
Wil je meer weten over het gebruik van filters? Ik schreef er een heel boek over, het ‘Praktijkboek filters in de natuur- en landschapsfotografie’ (dat vorig jaar zijn tweede druk beleefde!). In 148 pagina’s worden alle filters uitgebreid en vooral praktisch beschreven, voorzien van honderden foto’s. Bestel hier het boek.
Praktijkboek filters.
Bij lange sluitertijden lijken water en rotsen spontaan van metaal. De foto is bewust blauw gemaakt (d.m.v. een koele witbalans) om een mysterieuze sfeer te creëren.
Het gaat hier om de grote zwerfkei in de zee. Om te zorgen dat er niets afleidt, is gebruik gemaakt van een lange sluitertijd. Golven vervangen tot een melkwitte waas.